تالاب انزلی

تالاب انزلی گیلان یا «انزلی سل» در زبان گیلکی، یکی از زیباترین و مهم‌ترین تالاب‎‌های طبیعی آب شیرین کشور در جنوب غربی شهر بندرانزلی و دریای کاسپین است که با وجود مناظر منحصربه‌فرد، تنوع زیستی و قدمتی از ۱۵ هزار سال قبل، یکی از محبوب‌ترین مقاصد طبیعت گردی در استان گیلان به شمار می‌آید. نیلوفرهای آبی، نیزارها و لاله‌های دریایی، چشم‌اندازی شگفت‌انگیز را در تالاب خلق می‌کنند که از دیدن آن سیر نخواهید شد. قایقرانی، ماهیگیری و پرنده‌نگری از محبوب‌ترین تفریحاتی هستند که می‌توانید در این منطقه تجربه کنید. با ما در وب سایت بومگردی گیلمار همراه باشد تا جزییات دیدنی و مکان های زیبا در تالاب انزلی را به شما نشان دهیم.

تالاب انزلی کجاست؟

بندر انزلی، واقع در استان گیلان، یکی از بهترین مقاصد گردشگری در شمال کشور است. هر سال، گردشگران داخلی و خارجی بسیاری برای بازدید از جاذبه‌های گردشگری زیبا و طبیعت بکر و منحصربه‌فرد، به آن سفر می‌کنند. این شهر، بزرگ‌ترین بندر ایران در سواحل جنوبی دریای مازندران است و پرباران‌ترین شهر ایران به شمار می‌آید.

یکی از جاهای دیدنی شهر بندر انزلی، تالاب یا مرداب انزلی است؛ تالابی بین‌المللی در جنوب غربی سواحل دریای خزر. تالاب انزلی در جنوب غربی شهرستان بندر انزلی و در فاصله حدود ۴۰ دقیقه‌ای از شهر رشت قرار گرفته است. از جنوب به صومعه سرا، از شرق به پیر بازار، از شمال به شهرستان انزلی و از غرب به کپورچال و آبکنار انزلی محدود می‌شود.

تالاب چیست؟

تالاب یا مرداب به زیستگاهی اطلاق می‌شود که در اثر ترکیب اکوسیستم‌های خشکی و دریایی به وجود می‌آید. تالاب‌ها در واقع از نظر زمین‌شناسی، خلیج‌هایی هستند که با یک تیغه ماسه‌ای از دریا جدا شده‌اند و به آن‌ها «مرداب خلیجی» نیز گفته می‌شود. برخی از نقاط تالاب‌ها نیز نقاط پرعمقی هستند که در اثر حرکات پوسته‌ای زمین شکل می‌گیرند. بر اساس تعریف کنوانسیون رامسر (کنوانسیون مربوط به تالاب‌های مهم بین‌المللی، به‌ویژه تالاب‌های زیستگاه پرندگان آبزی)، تعریف تالاب به شرح زیر است:

تالاب عبارت است از مناطق مردابی، آبگیر، تورب‌زار (توده متراکم قهوه‌ای تا سیاه رنگ خزه‌ها) و مجموعه‌های آبی به‌صورت طبیعی، مصنوعی، دائم یا موقت با آب ساکن، جاری، شیرین، آب شور یا شور مشتمل بر آن دسته از آب‌های دریایی که عمق آب در کشند (جزر و مد) پایین‌تر  از ۶ متر تجاوز نکند.

درباره تالاب انزلی گیلان بیشتر بدانید

تالاب انزلی، در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسید. یکی از نخستین تالاب‌های بین‌المللی ثبت شده در ایران به شمار می‌آید. این منطقه ثبت شده شامل تمام منطقه تالاب انزلی، منطقه سیاه کشیم، منطقه حفاظت‌شده سلکه و سایر آب‌بندان‌های متعدد محدوده تالاب انزلی می‌شود که از نظر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، مورفولوژیک، فیتواکولوژی و جغرافیایی، تفاوت‌های مهم و چشمگیری باهم دارند و در واقع، اکوسیستم‌های مختلفی هستند.

تالاب انزلی به‌دلیل موقعیت جغرافیایی از نظر میزان بالای رطوبت و آب، با هیچ یک از تالاب‌های دیگر ایران قابل مقایسه نیست. تالاب انزلی، زیستگاه لاله‌های مردابی، محل تخم‌ریزی آبزیان و پناهگاه و مامن پرندگان بومی و مهاجر است. یکی از مهم‌ترین نقش‌های آن، تصفیه آب رودخانه‌ها است. این تالاب از نوع تالاب‌های ساحلی (Coastal Wetland) به شمار می‌آید و از طریق یک کانال کشتیرانی به دریای خزر متصل می‌شود.

تنوع زیستی تالاب

تالاب انزلی، یک تالاب منحصربه‌فرد در ایران و در جهان است. با وجود بیش از ۱۰۰ گونه پرنده و ۵۰ گونه آبزی از تنوع زیستی بسیاری برخوردار است. وسعت تالاب انزلی با توجه به فصل و البته شرایط آب و هوایی متفاوت است. ممکن است در طول فصول پربارش سال به  ۱۲۰ کیلومتر مربع و در فصول کم باران به حدود ۸۰ کیلومتر مربع برسد. مساحت حوزه آبریز تالاب، حدود ۳۷۴ هزار هکتار است که شامل مرتع، زمین‌های کشاورزی، آب‌بند، استخر و… می‌شود.

تالاب طبیعی و آب شیرین انزلی، دارای ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی است. این رودها پس از آبیاری مزارع و شالیزارها به‌همراه جریان‌های سطحی حوزه آبریز تالاب به آن وارد می‌شوند. رودخانه پیربازار، رمضان بکنده، قنادی، لله کا، بیجرود، نوخاله، هندخاله،

سیاه درویشان، گاز رودبار، نرگستان، چومثقال، کلسر، شیجان، اسپند، چکوور، مرغک خالکایی، بهمبر، شیله سر و کانال مادر، مهم‌ترین رودخانه‌هایی هستند که آب آن‌ها به تالاب می‌رسد. این آب در نهایت از طریق یک کانال کشتیرانی به دریای خزر می‌ریزد؛ کانالی که به‌وسیله دو موج‌شکن واقع در تاسیسات بندرگاه انزلی حمایت می‌شود.

جالب است بدانید که تالاب انزلی، خواهرخوانده تالاب «کوشیرو» در پارک ملی «کوشیرو شیتسوگن» ژاپن است. تالاب آب شیرین انزلی همچنین توسط سازمان بین‌المللی حیات پرندگان به‌عنوان زیستگاه مهمی برای پرندگان معرفی می‌شود. این تالاب متاسفانه از سال ۱۹۹۳ به‌دلیل مخاطراتی مانند تغییر سطح آب دریای خزر، افزایش رسوبات، آلودگی آب و غیره در فهرست مونترآل یا مونترو قرار گرفته است و این موضوع بدین معنا است که تالاب انزلی برای جلوگیری از خشک شدن، به مراقبت بیشتری نیاز دارد.

چگونگی شکل‌گیری تالاب انزلی

بر اساس تحقیقات و مطالعات انجام شده، تالاب انزلی، در ۷۰ تا ۱۰۰ هزار سال پیش، با رسوب‌گذاری مارن (ماسه دانه ریز) و ضخامت تقریبی ۴۵۰ متر در حاشیه ساحلی به وجود آمده است. این رسوبات که با نام رسوبات قدیمی یا کاسپین قدیمی نیز شناخته می‌شوند، به احتمال زیاد تا «دوره یخچالی» ادامه داشته‌اند.

دوره یخچالی یا یخگیری به دوره‌ای گفته می‌شود که یک منطقه به‌طور کامل با یخچال یا یخسار پوشانده شده باشد. در آن دوره، شهر بندر انزلی و مرداب آن به‌شکل فعلی نبوده‌اند. در واقع، فرسایش کوه‌های اطراف در طول سال‌ها باعث ایجاد حوضه‌های فرو نشسته (آرام) شده است و نهشته‌های قدیمی (مواد انباشته) ته‌نشین شده‌اند. درست در همین زمان، رسوبات زیر دریایی مربوط به حدود ۱۵ هزار سال قبل از رسوبات جدید (کاسپین) روی رسوبات قبلی به وجود آمدند. پس از این اتفاق، عقب‌نشینی آب دریا ادامه پیدا کرد.  رسوبات آبرفتی موجود در دشت ساحلی، از آب بیرون آمدند و باریکه‌ای طولانی را تشکیل دادند.

بنا شدن شهر انزلی

گفته می‌شود که تالاب انزلی در حدود ۱۵ هزار سال قبل به وجود آمده است. رسوبات جدید یا کاسپین، آخرین رسوباتی هستند که شهر انزلی روی آن‌ها بنا شده است. این رسوبات نرم یا «فورش»، شامل رس، ماسه و آهک می‌شوند و ضخامت آن‌ها از ۳۰ تا ۱۶۰ متر متغیر است. جالب است بدانید که پس از بنا شدن شهر انزلی، آب دریا به‌تدریج پس‌روی کرد و به همین دلیل، مساحت شهر، هرروز بیشتر شد. در اثر همین پس‌روی دریا، جزیره‌ای دو قسمتی بر اثر فعل و انفعالات جوی و سایر عوامل طبیعی شکل گرفت و کانالی بین این دو قسمت ایجاد شد.

در نهایت، تالاب انزلی به‌دلیل تشکیل دو خشکی باریک دشتی به پهنای ۲۷۰ متر تا ۹ کیلومتر و کاهش ارتفاع سطح آب دریا شکل گرفت. خشکی غربی در حال حاضر با نام شبه‌جزیره بندر انزلی شناخته می‌شود و تا کپورچال (روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان بندر انزلی) ادامه دارد. شبه‌جزیره ماهروزه نیز در این بخش، کپورچال و بهمبر (روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان صومعه سرا) را از همدیگر جدا می‌کند. تالاب انزلی نیز‌ اکنون از چهار بخش تشکیل می‌شود: بخش شرقی، بخشی غربی آبکنار، بخش مرکزی و سلکه و سیاه کشیم.

وجه تسمیه تالاب انزلی

گفته می‌شود که به احتمال زیاد نام تالاب انزلی از کلمه «همزلی» آمده باشد. این واژه در زبان گیلکی به‌معنای «سایش و نزدیکی آب و خشکی» است. ممکن است که نام شهر بندر انزلی به‌دلیل وجود همین تالاب در گذر زمان از همین واژه «همزلی» آمده باشد. البته واژه‌های دیگری مانند «انزلیوس» و «انزلیا» به‌معنای مرداب در زبان یونانی نیز ممکن است که به نام تالاب انزلی مرتبط باشند. قدمت تالاب انزلی بیش از ۱۵ هزار سال است. احتمالا این نام‌گذاری در گذشته‌های دور انجام شده است. ممکن است که نام این شهر نیز از تالاب انزلی، یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های جهان نشئت گرفته باشد.

ارزش اقتصادی تالاب انزلی

رسوبات تالاب انزلی، ارزش اقتصادی بالایی دارند و می‌توانند به‌منظور بهر‌ برداری به‌عنوان کودهای شیمیایی، بهره‌برداری به‌عنوان مواد اولیه ساختمانی و اکتشاف عناصر کمیاب مورد استفاده قرار بگیرند. یکی از عناصر کمیاب در رسوبات تالاب انزلی، تیتانیوم، یکی از عناصر بسیار ارزنده و کمیاب طبیعت است که در ساخت موشک‌ها و هواپیماهای سریع‌السیر استفاده می‌شود.

مسیر دسترسی تالاب انزلی

تالاب بین‌المللی انزلی در جنوب غربی سواحل دریای خزر قرار دارد و برای رسیدن به آن باید ابتدا از طریق جاده رشت – انزلی یا رضوانشهر – انزلی به شهر بندر انزلی بروید. سپس به‌دنبال قایق‌هایی بروید که شما را به گردش در تالاب می‌برند. یکی از مکان‌هایی که می‌توانید در آن قایق اجاره کنید، تعاونی نیزار به این آدرس است: انزلی، خیابان تکاوران، پل هوایی، روبه‌روی پمپ بنزین فلاح، تعاونی نیزار.

عمق تالاب انزلی

عمق تالاب انزلی با توجه به فصل، آب و هوا و نوسانات سطح آب دریای خزر در اثر جزر و مد متغیر است. حداکثر عمق آب تالاب در بهار و در نواحی غربی تالاب به ۵٫۲ متر می‌رسد؛ اما این عدد در فصول کم‌بارش سال، بسیار کمتر است.

نیلوفرهای آبی تالاب انزلی

مشهورترین گیاهی که در تالاب انزلی می‌روید، لاله مردابی، لوتوس یا لاله تالابی است؛ گیاهی که بسیاری از افراد، آن را با نیلوفر آبی اشتباه می‌گیرند. این دو گیاه با وجود اینکه به یکدیگر شباهت دارند، اما با کمی توجه می‌توان تفاوت‌های آن‌ها را دریافت. لاله مردابی، گیاهی دارای برگ‌های مدور و قلبی شکل و بسیار بزرگ است؛ برگ‌هایی به رنگ سبز متمایل به آبی که از آب بیرون می‌آیند و چشم بیننده را به خود خیره می‌کنند. لاله مردابی دارای گل‌هایی درشت با گلبرگ‌های صورتی رنگ ضخیم و متعدد است.

گل لاله مردابی قبل از شکفته شدن با نام پسته دریایی و در زبان محلی با نام «ثعله باقلی» شناخته می‌شود. کلاهک سبز رنگ و دانه‌های کوچک به رنگ سبز این گیاه به‌دلیل دارا بودن خواص دارویی و درمانی در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. لاله مردابی، لباس سبز و گل‌گلی تالاب انزلی در اواخر بهار تا اواخر تابستان است و زیبایی فوق‌العاده‌ای به این تالاب می‌بخشد.

نیلوفر آبی یا لاله آبی؟

نیلوفرهای آبی تالاب انزلی، یکی دیگر از گونه‌های گیاهی هستند که در این تالاب زندگی می‌کنند. نیلوفر آبی، یک گل بزرگ در رنگ‌های سرخ، سفید و کبود است و در ایران در خطر انقراض قرار دارد. این گل بسیار زیبا در دین بودایی، نماد خلوص، تولدی الهی و سمبل شخص روشن‌بین است و در بسیاری از ادیان به‌خصوص مکاتب شرقی، جایگاهی ویژه و مقدس دارد. دلیل این تقدس و پاک شمردن نیلوفر آبی این است که  این گل، با سختی از گل و لای بیرون می‌آید و برآمدن آن از میان گل و لای، استعاره‌ای از برخاستن روح از خاک است. نیلوفر آبی در معماری طاق بستان و تخت‌ جمشید نیز استفاده شده است و همین مسئله نشان از اهمیت این گل در ایران باستان است. نام نیلوفر آبی در اشعار شاعران ایرانی از جمله قطران، سراج الدین سگزی و ابو‌شکور نیز دیده می‌شود.

یکی از مکان‌های اصلی تخم‌گذاری و جوجه‌آوری پرستوهای دریایی در تالاب انزلی، محل رویش نیلوفرهای آبی است. پرستوها روی گیاهی به نام سکوله ‌خیز تخم‌گذاری می‌کنند و جوجه‌های آن‌ها در این منطقه متولد می‌شود. این گیاه یک‌ساله و شناور با دارا بودن ریشه‌های افشان در گل و لای فرو می‌رود و بستر با ثباتی را برای پرندگان فراهم می‌کند.

پوشش گیاهی ارزشمند تالاب بین‌المللی انزلی شامل لایه گیاهان حاشیه‌ای، لایه گیاهان شناور، لایه گیاهان غوطه‌ور و گیاهان اراضی پیرامون تالاب می‌شود. این پوشش گیاهی، منطقه‌ای امن برای تخم‌ریزی و جوجه‌آوری پرندگان بومی و مهاجر و همچنین زیستگاهی مناسب برای زندگی آبزیان، پستانداران و سایر گونه‌های جانوری فراهم می‌کند و به همین دلیل، از اهمیت و ارزش فراوانی برخوردار است. در ادامه شما را با پوشش گیاهی این منطقه بیشتر آشنا خواهیم کرد.

لایه گیاهان حاشیه‌ای یا پایابی

گیاهان حاشیه‌ای، گیاهانی هستند که ریشه آن‌ها در خاک و بخش پایینی در آب قرار دارد. جالب است بدانید که تمام یا قسمت بزرگی از بخش رویشی و تولید مثل این گیاهان از جمله برگ‌ها و گل‌ها، در خارج از آب است. گیاهان حاشیه‌ای، معمولا در حاشیه مرداب و رودخانه‌های مجاور پیدا می‌شوند و از میان آن‌ها می‌توان به نی معمولی، اسپارگانیوم، لوئی، سیرپوس، پلی گنوم، پونه آبی، تیرکمان آبی، بارهنگ آبی، بوتوموس، نلومبو، دم اسب، هزارنی، علف هفت بند و لاله تالابی اشاره کرد.

نی، گیاهی است که حدود دو سوم از کل منطقه تالاب انزلی و سراسر قسمت شرقی آن را پوشانده است؛ اما مشهورترین گیاه این تالاب، لاله تالابی یا لاله مردابی است.

لایه گیاهان شناور

گیاهان شناور به گیاهانی گفته می‌شود که قسمت‌های اصلی آن به‌خصوص برگ‌ها در سطح آب قرار می‌گیرند. ریشه این گیاهان نیز در بستر تالاب و گل‌های آن‌ها به‌صورت شناور یا خارج از آب هستند. اوتریکولاریا، شالوین، هیدروکاریس، عدسک سرنیزه‌ای، عدسک کوچک، عدسک چندریشه، تراپا، مریم آبی، علف هفت بند، پوتاموژتون شناور، دسپیرودلا، سرخس آبزی، علف قورباغه (هیدروکاریس)، نیلوفر آبی زرد، نیلوفر آبی سفید و … از جمله گیاهان شناور تالاب انزلی هستند.

لایه گیاهان غوطه‌ور

گیاهان غوطه‌ور، گیاهانی هستند که تمام یا قسمت بزرگی از بخش‌های رویشی و تولید مثلی آن‌ها به حالت غوطه‌ور در آب قرار می‌گیرد و ممکن است گل آن­ها در سطح آب باشد. میرپوفیلوم، سراتوفیلوم دمرسوم، سراتوفیلوم سابمرزوم، پوتاموژتون پکتیناتوس، تیزک، هزار لرگ، هیدریلاور تیسیلاتا و… از جمله گیاهان غوطه‌ور در تالاب انزلی هستند.

گیاهان اراضی پیرامون تالاب

درخت‌ها و درختچه‌های بسیاری از جمله شب خسب، درمنه، توسکا قشلاقی، نخل تالابی و سازو به‌دلیل وجود خاک مرطوب در اراضی پیرامون تالاب، فرصت رشد پیدا کرده‌اند؛ گیاهانی که زیبایی تالاب انزلی را چند برابر کرده‌اند.

حیات وحش تالاب انزلی

تالاب انزلی، یکی از ارزشمندترین زیستگاه‌های پرندگان، آبزیان، پستانداران و دیگر گونه‌های جانوری به شمار می‌آید و به همین دلیل، حفظ و مراقبت از آن، اهمیت بسیار بالایی دارد. در ادامه شما را با انواع گونه‌هایی که در تالاب زندگی می‌کنند، آشنا خواهیم کرد:

پرندگان تالاب انزلی

دریای خزر در مسیر غرب سیبری، خزر و نیل و در مرکز توزیع جغرافیایی جمعیت غازها و مرغابی‌ها قرار دارد. درست به همین دلیل، این دریا یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های پرندگان آبزی بومی و مهاجر به شمار می‌آید و هر سال، میزبان بیش از ۱۰ تا ۱۲ میلیون پرنده از جمله اردک‌ها، غازها، قوها و سایر پرندگان است؛ پرندگانی که بین یک تا سه ماه از زندگی خود را در تالاب‌ها و آبگیرهای حاشیه دریای خزر، به‌خصوص تالاب بین‌المللی انزلی می‌گذرانند.

پرندگان مهاجر به‌دلیل تنوع پوشش گیاهی تالاب انزلی، به‌سمت این تالاب جذب می‌شوند و این محل را به‌عنوان مکانی برای گذراندن زمستان، تخم‌گذاری و جوجه‌آوری انتخاب می‌کنند. تالاب انزلی در مسیر مهاجرت پرندگان شمالی قرار دارد و در فصول سرد سال، یک پناهگاه مهم برای پرندگان مهاجر است. باکلان کوچک، پلیکان خاکستری، غاز پیشانی سفید کوچک، عقاب دریایی دم سفید و خروس کولی از جمله پرندگانی هستند که در روزهای سرد به تالاب انزلی پناه می‌آورند و زمستان خود را در این منطقه می‌گذرانند.

از پرندگان بومی تالاب نیز می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• انواع مرغابی و غاز: مرغابی سر سفید، مرغابی بلوطی، مرغابی تاجدار، مرغابی چشم طلایی، مرغابی سیاه کاکل، مرغابی سر حنایی، مرغابی کله سیاه، مرغابی کله سبز، عروس غاز، غاز خاکستری (شلخت)
• انواع قو: قوی فریاد کش، قوی گنگ، قوی کوچک
• انواع حواصیل: حواصیل ارغوانی، حواصیل خاکستری، حواصیل سفید
• انواع باکلان: باکلان سیاه(دارغاز)، باکلان کوچک، باکلان مار گردن
• انواع دیگر پرندگان: ماهی خورک (کولی خوری)، گیلانشاه (مرغ باران)، عقاب تالابی، چنگر چارخو، خوتکای ابروسفید، کورکورسیاه، آبچلیک،  پلیکان، فلامینگو، بوتیمار کوچک (لوله گرد)، کشیم بزرگ و کشیم کوچک، کاکائی، خوتکای کله سرخ، طاووسک (تورسگ)، چلچله (حاج حاجی)،  چکاوک (کولکاپیس)، سار (سیا نسپر)، زاغچه (کشکرت)، زنبور خوار سبز، زاغ سیاه، کلاغ ابلق، قرقاول (تورنگ)، گاوچرانک، گنجشک (چی چی نی)، گیلار، دم جنبانک (دوم بالاسکنی)، سسک (سولوموس)، مرگوس کاکلی، مرگوس سفید، قوش (الغ)، قرقی (واشک)، خروس کولی، سلیم، مرگوس بزرگ، سینه سرخ، سهره گلی (هفت رنگ)، پرنده الیکایی (جینجیره) و…

آبزیان تالاب انزلی

تالاب انزلی، علاوه بر پرندگان، خانه بیش از  ۵۰ گونه ماهی نیز است. همپنین به‌عنوان مهم‌ترین منبع تکثیر و تولید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر شناخته می‌شود. اردک ماهی، کپور، سیم بزرگ، سبله (گربه ماهی)، شاه کولی، سیاه کولی، سوف ماهیان، سوف سفید، سوف حاجی طرخان، سس (زرد پر)، ماهی سفید، کفال، کولمه، فیتوفاک، بیگ هد، علفخوار (آمور وحشی)، ماهی آزاد، ماهیان خاویاری، ماهی ماش، سگ ماهی، کپور ماهی حوض، لای ماهی، سیم کوچک، سرخ پر، ماهی زیبا، زالون، شیشه ماهی، مار ماهی، آمور سفید و سس ماهی از ماهیانی هستند که در تالاب انزلی زندگی می‌کنند.

برخی از آبزیان تالاب انزلی در تمام سال در تالاب حضور دارند و برخی دیگر فقط برای تولیدمثل و تخم‌ریزی به تالاب می‌آیند. متاسفانه در سال‌های اخیر به‌دلیل وجود آلودگی‌های زیست محیطی فراوان، بسیاری از این آبزیان رو به نابودی هستند و تنها تعداد کمی از آن‌ها باقی مانده است. یکی از از مهم‌ترین آبزیانی که در تالاب انزلی پرورش می‌یابد، خرچنگ است. خرچنگی که از آن به‌عنوان یکی از لذیذترین خرچنگ های جهان یاد می‌شود و از لحاظ وزن و میزان مواد پروتئینی پس از خرچنگ‌های آمریکایی و قبل از خرچنگ‌های اروپایی قرار می‌گیرد.

پستانداران تالاب انزلی

پستانداران تالاب انزلی شامل گونه‌هایی چون شنگ، گراز، تشی (خارپشت)، راسو (گینجامانی)، فک خزری، شغال، سمور آبی، گربه جنگلی و غیره می‌شوند. متاسفانه پستانداران از دیگر گونه‌های تالاب، بیشتر در معرض خطر هستند. جمعیت آن‌ها به‌دلیل عواملی چون کوچک شدن زیستگاه‌های امن حاشیه تالاب و همچنین صید و شکار بی‌رویه به‌شدت رو به کاهش است.

سایر گونه‌های جانوری

تالاب آب شیرین انزلی، زیستگاه برخی دیگر از گونه‌های جانوری نیز است که در ادامه به آن‌ها به اختصار اشاره خواهیم کرد:

• خزندگان: سه راسته سوسمارها، مارها و لاک‎‌پشت‌هایی مانند لاک‌پشت خزری و لاک‎‌پشت برکه‌ای اروپایی
• دوزیستان: پنج گونه قورباغه از چهار خانواده مانند قورباغه پا دراز ایرانی
• حشره خواران: حشره خردورنگ
• جوندگان: تشیف سنجابک، موش سیاه

تفریحات تالاب انزلی

قایق‌سواری، عکاسی و تماشای طبیعت زیبای تالاب

شما در قسمت‌های مختلف بندر انزلی می‌توانید سوار قایق شوید و به دل تالاب بزنید. اگر  از اواخر خرداد تا اواخر تابستان به تالاب سفر کنید، با لاله‌های مردابی روبه‌رو خواهید شد که تمام سطح تالاب را پوشانده‌اند و چشم‌اندازی بی‌نظیر را برای عکاسی و لذت بردن از طبیعت خلق کرده‌اند.

کایاک سواری

• هزینه: هر ۴۵ دقیقه، بیست هزار تومان؛ هر یک ساعت، سی هزار تومان و هر ۹۰ دقیقه، پنجاه هزار تومان

کایاک سواری، یکی از بهترین تفریحات تالاب انزلی است که خاطره‌ای به‌یادماندنی از لحظاتی هیجان‌انگیز روی تالاب برای شما می‌سازد.

پرنده‌نگری

تالاب انزلی، زیستگاه پرندگان بومی و مهاجر فراوانی است. پرندگان مهاجر بسیاری در فصول سرد سال (زمستان و اوایل بهار) به این منطقه پناه می‌آورند و فرصتی فوق‌العاده برای تماشای پرندگان را در تالاب انزلی در اختیار علاقه‌مندان می‌گذارند. در واقع، این تالاب یکی از مقاصد پرنده‌ نگری ایران است که ارزش بازدید دارد.

ماهیگیری

ماهیگیری، یکی از پرطرفدارترین فعالیت‌های گردشگران در تالاب و رودخانه‌های انزلی است؛ ورزشی پر از سکوت و آرامش که امکان ندارد پس از یک بار امتحان کردن، عاشق آن نشوید. البته باید بدانید که در تالاب، امکان اجاره وسایل ماهیگیری وجود ندارد و شما باید وسایل مورد نیاز را به‌همراه خود ببرید. در ضمن، بهتر است که در فصل مناسب ماهیگیری به سراغ این فعالیت گردشگری بروید تا مشکلی برای اکوسیستم ارزشمند تالاب به وجود نیاورید. برای اطلاع از فصل مناسب می‌توانید از راهنماهای محلی کمک بگیرید.

قایق‌سواری در تالاب انزلی شامل پیشنهادهای متنوعی از قایق‌سواری ۱۵ دقیقه‌ای گرفته تا ۸۰ دقیقه‌ای و حتی بیشتر می‌شود و شما می‌توانید پکیج مورد نظر خود را در تعاونی‌های مجاز که نوعی تاکسیرانی دریایی محسوب می‌شوند، انتخاب کنید. تعاونی‌های مجاز دارای بیمه مسئولیت و جلیقه نجات هستند و بدون هیچ خطری، گردشی به‌یادماندنی را برای شما رقم می‌زنند.

دیدنی های تالاب انزلی

پناهگاه حیات وحش سلکه

پناهگاه حیات وحش سلکه، یکی از جذاب‌ترین دیدنی‌های تالاب انزلی با وسعت ٣۶٠ هکتار است. این پناهگاه که در روستای هنده خاله و در محدوده شهرستان صومعه سرا قرار دارد، به‌عنوان یکی از تالاب‌‌های با ارزش استان گیلان در صومعه سرا و در جنوب بندر انزلی شناخته می‌شود که هر سال، میزبان هزاران پرنده مهاجر از جمله پرندگان نادری چون غاز پاکوتاه، قو و عروس غاز است.

پناهگاه حیات وحش سلکه از شمال به تالاب انزلی، از شرق به رودخانه صوفیانده، از جنوب به مزارع کشاورزی روستاهای هندخانه و صوفیانده و از غرب به رودخانه هندخاله محدود می‌شود. گل‌های نیلوفر آبی، صدای پرند‌‌‌گان مهاجر و آبزیان پر سروصدا در حصاری از نیزار‌ها، چشم‌اندازی بی‎‌بدیل و باورنکردنی را در این پناهگاه خلق کرده‌اند. قایق‌سواری، رستوران و کافه، مخفی‌گاه پرنده‌نگری،‌ برج،‌ دوربین چشمی و پیاده روی در پل‌های چوبی از جمله امکانات پناهگاه حیات وحش سلکه هستند.

منطقه حفاظت‌شده سیاه کیشم

تالاب سیاه کشیم با وسعت ۴۱۱۴ هکتار، یکی از مناطق حفاظت شده استان گیلان در جنوب غربی تالاب انزلی و در محدوده شهرستان صومعه سرا است که در جنوبی‌ترین بخش این تالاب واقع شده است. این منطقه حفاظت‌شده از شمال به خشکی ماه روزه، از شرق به تالاب انزلی و رودخانه سیاه درویشان، از جنوب به محدوده روستاهای لاکسار، نرگستان، چو مثقال گاوکده، کلسر، اسپند و مزارع شمال چکوور و از غرب به مزارع ضیابر، مازران محله، بهمبر و مزارع جنوبی و شیکا محدود می‌‏شود.

منطقه سیاه کیشم از لحاظ زمین‌شناسی قدیمی به شمار نمی‌آید؛ زیرا تنها هفت قرن از تشکیل آن گذشته است. تنوع گیاهی تالاب سیاه کشیم شامل لوئی، نی، جگن، بارهنگ آبی، اسپرغان، آقطی، تراپا، لاله تالابی، نیلوفر آبی، سراتوفیلوم، گونه‌های کنار آبزی همچون نی، تاج‌ریزی، سرخاب کولی و گونه‌های خشکی مثل توسکا در کنار تنوع پوشش جانوری مانند قو، غاز، اردک بلوطی، اردک تاجدار، خوتکا، کله سبز، انواع حواصیل، فیلوش، انواع شکاریان شامل عقاب تالابی، لیل، دلیچه، سنقر تالابی، پرستوهای دریایی و کاکایی، این منطقه را تبدیل به مکانی ارزشمند و بسیار مهم کرده است.

منطقه حفاظت‌شده سیاه کیشم، بزرگ‌ترین منطقه جوجه‌آوری حواصیل خاکستری در جنوب دریای خزر است و بیش از ۴۳ جفت از این پرنده در این تالاب زندگی می‌کنند. جالب است بدانید که وجه تسمیه نام تالاب سیاه کشیم به حادثه‌ای مربوط می‌شود که چند سال پیش اتفاق افتاد. در این اتفاق، یک عروس یا «گیشه» در زبان محلی در هنگام حرکت از روستای اسفند به‌سمت روستای آبکنار غرق می‌شود. کشیم نیز نام پرنده‌ای است که هر سال به این منطقه مهاجرت می‌کند. نام این تالاب نیز با توجه به شباهت بین اسم کشیم و گیشه، به «سیاه کشیم» نام‌گذاری شد.

پناهگاه حیات وحش سرخانکل

پناهگاه حیات وحش سرخانکل در محدود تالاب بین‌المللی انزلی و در غرب سلکه قرار دارد و بخشی از مجموعه تالاب به شمار می‌آید. این پناهگاه در بخش میانی تالاب، تنها مسیر رسیدن به نیلوفرهای آبی است و به همین علت در سال‌های اخیر با آلودگی زیست محیطی بسیاری روبه‌رو بوده است؛ زیرا قایق‌های گردشگری بسیاری از این مسیر عبور می‌کنند. پناهگاه حیات وحش سرخانکل از طرف شمال به کانال ماهروزه، از طرف جنوب به روستاهای هندخاله، سیاه درویشان، از طرف شرق به رودخانه هندخاله و منطقه حفاظت‌شده سیاه کشیم و از طرف غرب به پناهگاه حیات وحش سلکه و رودخانه تازه بکنده محدود می‌شود.

پناهگاه حیات وحش سرخانکل در روزهای سرد زمستان، میزبان پرندگان مهاجری چون قو، غاز، چنگر و انواع مرغابی ها، طاووسک، یلوه و کاکایی است. از ماهیان بومی و مهاجر این پناهگاه نیز می‌توان به سوف، هشترخان، کپور، سیم، شوک (اردک ماهی) و ماهی سفید، سفید کولی و سیاه کولی اشاره کرد. پوشش گیاهی سرخانکل شامل نی، لوئی، آزولا، سه کوله خیز (محل تخم‌گذاری و جوجه‌آوری پرستوهای دریایی) و لاله تالابی می‌شود.

جزایر تالاب انزلی

قلم گوده بزرگ و کوچک

جزیره قلم گوده در امتداد خارجی یا جنوبی و انتهای شرقی ساحل انزلی قرار دارد و در گذشته محلی برای لنگر انداختن کشتی‌ها بود. این جزیره دارای یک گذرگاه عمیق و طویل به عرض ۱۲۵ متر است که بیشتر به رودخانه شباهت دارد؛ گذرگاهی که کشتی‌ها به‌راحتی در نزدیکی ساحل آن لنگر می‌انداختند و بارگیری می‌کردند یا بار خود را تحویل می‌دادند.

پوشش گیاهی جزیره قلم گوده، نیزار است و چهارپایان اهلی در زمین خشک این جزیره، چرا می‌کنند. این جزیره با یک رودخانه از شهر جدا می‌شود و ماشین‌ها از طریق یک پل، می‌توانند از شهر به آن تردد کنند.

میان پشته بزرگ و کوچک

جزیره میان پشته، جزیره‌ای جنگلی، پوشیده از درخت و طولی در مقابل جزیره قلم گوده است. این جزیره تنها یک متر بالاتر از سطح آب است و وزش بادهای شدید، این جزیره را غرق سیلاب می‌کنند. طول جزیره میان پشته از شرق به غرب ۱۲۶۰ متر است و عریض‌ترین قسمت آن در بخش شرقی به ۷۶۵ متر می‌رسد. این جزیره از طریق یک پل ماشین‌رو که روی رودخانه احداث شده است، به شهر متصل می‌شود. ساحل شمالی جزیره میان پشته، ۶۳۰ متر عرض دارد و در محلی قرار گرفته است که رودخانه به دریا می‌رسد.

جالب است بدانید که در گذشته، یک انبار باروت‌کوبی در جزیره میان پشته وجود داشت که در آن آثاری از یک باغ به نام «باغ شاه» با قدمتی از دوران خسروخان دیده می‌شود. پنج ویلا، ۴۵ کلبه ماهیگیری،  دو موسسه برای خشکاندن پیله و باغی به نام یوسف آباد از دیگر بناهایی هستند که در این جزیره وجود دارند. این جزیره به میان‌پشته کوچک و میان‌پشته بزرگ تقسیم می‌شود.

میان گوده و اکبر آباد

اکبر آباد، یک جزیره بسیار کوچک در نزدیکی جزیره قلم گوده است و جزیره میان گوده نیز در کنار آن قرار دارد.

میان پشته کول

میان پشته کول، یک جزیره کوچک در بالای جزیره میان ‌پشته است که با درخت‌های سرسبزش شناخته می‌شود.

مرادگوده

جزیره مرادگوه یا سلگاه، شباهت بسیاری به استخر دارد و اهالی محله کولیور بندر انزلی برای شکار مرغابی به این جزیره می‌آیند؛ افرادی که به «سل بر» مشهور هستند. در بخشی از این جزیره نیز کنف کاشت می‌شود.

چراغ پشتان

جزیره چراغ پشتان در ۶ کیلومتری انزلی و در شرق مراد گوده قرار دارد.

دیگر جزایر تالاب انزلی

خشکی، سید کاظم باغ، پیله علی باغ (پله علی باغ)، میرحسن باغ. طالقانی و آبکنار از دیگر جزایر تالاب انزلی هستند که به‌صورت باغی یا چمن وجود دارند.

بهترین فصل تالاب انزلی

استان گیلان و شهر بندر انزلی، به تابستان‌های گرم و مرطوب و زمستان‌های معتدل و ملایم مشهور است. به همین دلیل، شاید بتوان بهترین زمان سفر به تالاب انزلی را فصل بهار و پاییز دانست؛ البته بهترین زمان بازدید از این تالاب ارزشمند، کاملا بستگی به علایق شما دارد. به‌طور مثال، اگر قصد تماشای لاله‌های مردابی را دارید، بهتر است از اواخر خرداد تا اواخر تابستان به تالاب انزلی بروید؛ البته باید آمادگی هوای گرم، مرطوب و آزاردهنده را داشته باشید.

اگر به پرنده‌نگری علاقه دارید، در فصل زمستان و اوایل بهار به‌سمت تالاب انزلی بروید تا بتوانید به تماشای پرندگان مهاجر بنشینید. هوا در فصول پاییز و زمستان، مطبوع و ملایم است؛ اما اثری از لاله‌های مردابی در تالاب دیده نمی‌شود.

مشکلات تالاب انزلی

تالاب انزلی، یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین تالاب‌های ایران است؛ با این وجود در طول پنجاه سال اخیر با مشکلات زیست محیطی بسیار و بی‌توجهی مسئولان روبه‌رو بوده است. مشکلات تالاب انزلی را به‌طور کل می‌توان به پنج دسته تقسیم کرد:

• تخلیه فاضلاب و ضایعات لای‌روبی خانگی و صنعتی

یکی از مشکلات مهم تالاب انزلی، ورود مستقیم فاضلاب تمام خانه‌های مسکونی، اغلب کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی واقع در اطراف تالاب به درون آن یا به داخل رودخانه‌هایی است که به تالاب می‌ریزند. از بین رودخانه‌های مهمی که فاضلاب را به‌طور مستقیم به تالاب انزلی وارد می‌کنند، می‌توان به رودخانه زردجوب و گوهر رود اشاره کرد که پس از ریخته شدن به رودخانه پیربازار در نهایت به این تالاب می‌رسند.

ورود این مقدار فاضلاب به آب تالاب، وجود آمونیاک بالاتر از پنج درصد، تخلیه ضایعات لای‌روبی و زباله‌های شهری و روستایی و نشت نفت از فعالیت‌های سکوهای حفاری، تردد قایق‌ها و کشتی‌های تجاری به مرگ آبزیان و انواع ماهیان فلس‌دار از جمله ماهی سفید منجر می‌شود و رفته رفته تمام حیات آبی در این منطقه در خطر نابودی قرار می‌گیرد.

• افزایش سطح رسوبات

افزایش سطح رسوب‌ها یکی دیگر از مشکلات تالاب انزلی است که به کم‌عمق شدن این تالاب منجر شده است. تغییر کاربری زمین‌ها و تبدیل بخشی از «اراضی حاشیه تالاب» به زمین‌های کشاورزی نیز از دیگر معضلاتی است که این تالاب مهم با آن در سال‌های اخیر روبه‌رو بوده است. مدیرکل حفاظت استان گیلان در فروردین ۱۳۹۴ از کاهش عمق به این تالاب به کمتر از یک متر خبر داد. ورود سالانه، ۲۵۰ هزار متر مکعب، رسوبات طبیعی و خانگی و صنعتی از ۱۰ رودخانه و 5 شهرستان به تالاب، در خشک شدن این تالاب دخیل اند.

• تغییر کاربری زمین‌ها و تبدیل بخشی از «اراضی حاشیه تالاب» به زمین‌های کشاورزی

• احداث موج شکن

• گیاه آزولا

تالاب انزلی تا پیش از سال ۱۳۵۷، هشت متر عمق داشت. اما عمق این تالاب در سال ۱۳۹۰ به ۱٫۵ تا دو متر رسید و در حال حاضر، عمق تالاب انزلی کمتر از یک متر است. تالاب انزلی روزبه‌روز به مرگ نزدیک‌تر می‌شود و متاسفانه عدم مدیریت صحیح و ناهماهنگی میان سازمان‌های دولتی، کمکی به احیای تالاب نمی‌کند. اما مهم‌ترین دلیل نابودی تنوع زیستی تالاب انزلی چه چیزی است؟ آیا با گیاه آزولا، قاتل خاموش تالاب‌ها آشنا هستید؟

آزولا، سنبل آبی یا ارکیده آبی، گیاهی آبزی در مناطق گرمسیری و زیر گرمسیری حوزه آمازون است که در آب‌های شیرین زندگی می‌کند. این گیاه دارای برگ‌های ضخیم، براق و تخم‌مرغی شکل ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متری است. در طول چند سال گذشته به جان تالاب‌ها و رودخانه‌های گیلان به‌خصوص تالاب بین‌المللی انزلی افتاده است.

تاریخچه ورود آزولا

گیاه آزولا در سال ۱۳۶۳ توسط سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران و سازمان کشاورزی با هدف تولید علوفه برای دام و طیور و تهیه کود سبز برای مزارع برنج در استان گیلان کشت شد. کم‌کم راه خود را به تالاب انزلی پیدا کرد. این گیاه، تمام سطح تالاب را می پوشاند و مانع از رسیدن نور و اکسیژن به جانداران می‌شود. آزولا یکی از ۱۰ گونه گیاهان مهاجم دنیا است که پس از ورود به اکوسیستم آبی، ظرف دو هفته جمعیت خود را دو برابر می‌کند. یک بوته آن با ۲۰ گل، قابلیت تولید سه هزار دانه را دارد؛ دانه‌هایی که هرکدام، بین پنج تا ۲۷ سال زنده می‌مانند.

گیاه آزولا همان فرش سبز رنگی است که گردشگران در سال‌های اخیر در تالاب‌های استان گیلان با آن روبه‌رو می‌شوند و آن را زیبا می‌یابند. اما باید بدانید که این گیاه، قاتل خاموش طبیعت زیبای استان گیلان است. همیاری فعالان محیط‌زیست و دستگاه‌های اجرایی و  استفاده از تجهیزات و ادوات و نیروی انسانی بسیار با صرف هزینه‌های گزاف در سال ۱۳۹۴، منجر به پاک‌سازی این گیاه مهاجم از اکثر نقاط آلوده گیلان شد. اما متاسفانه بی‎‌توجهی به پالایش فصلی محدوده پاک‌سازی ‌شده، سبب شد تا پس از چند سال، این گیاه مهاجم، راه خود را دوباره به بیشتر تالاب‌ها و رودخانه‌های گیلان و حتی سواحل خزر باز کند.